Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

S., dnia 20 listopada 2018 r.

Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie I Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący: SSR Dariusz Jastrzębski

Protokolant: Pamela Wolska

po rozpoznaniu w dniu 13 listopada 2018 r. w Szczecinie

na rozprawie sprawy z powództwa M. D.

przeciwko V. L. Towarzystwo (...) z siedzibą w W.

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanej V. L. Towarzystwo (...) z siedzibą w W. na rzecz powoda M. D. kwotę 23.277,78 zł (dwadzieścia trzy tysiące dwieście siedemdziesiąt siedem złotych siedemdziesiąt osiem groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 06 września 2017 r. do dnia zapały,

II.  zasądza od pozwanej V. L. Towarzystwo (...) z siedzibą w W. na rzecz powoda M. D. kwotę 6.581 zł (sześć tysięcy pięćset osiemdziesiąt jeden złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

SSR Dariusz Jastrzębski

Sygn. akt I C 442/18

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 7 września 2017 r. powód M. D. wniósł o zasądzenie od pozwanego V. L. Towarzystwo (...) z siedzibą w W. kwoty 55.866,66 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 6 września 2017 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od strony pozwanej kosztów procesu w tym kwotę 5.400 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego i kwotę 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnika.

W uzasadnieniu powód wskazał, że działając jako konsument, przystąpił do grupowego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ze składką regularną Firma i (...) zawartą pomiędzy (...) Bank S.A. w W. (ubezpieczający) i V. L. Towarzystwo (...) S.A. V. (...) w W. (dawniej: (...) S.A. w W.; ubezpieczyciel) i na jej mocy został objęty przez stronę pozwaną ochroną ubezpieczeniową co zostało potwierdzone polisą nr (...). Wskazał, że przystąpił do umowy ubezpieczenia na czas określony 15 lat, początek okresu ubezpieczenia rozpoczynał się w dniu 8 czerwca 2012 r., a składka ubezpieczeniowa została określona na 1.500 zł miesięcznie. Dodał, że zgodnie z umową był zobowiązany do opłacania regularnych składek, bowiem brak terminowego uiszczania składek skutkował wygaśnięciem ochrony ubezpieczeniowej i wypłatą Świadczenia Wykupu, a pozwany zobowiązany był z kolei do udzielenia ochrony ubezpieczeniowej na wypadek śmierci lub z tytułu dożycia, a także do alokacji uiszczanych przez stronę powodową składek. Powód wskazał, że zabezpieczenie w postaci cesji z produktu inwestycyjnego, będącego przedmiotem niniejszego sporu utraciło moc w związku z całkowitą spłatą kredytu. Wskazał, że w dniu 8 marca 2017 r. umowa ubezpieczenia wygasła na skutek niezapłacenia składki regularnej (w piątym roku polisowym) i wartość rachunku została ustalona przez stronę pozwaną na kwotę 93.111,10 zł, a Świadczenie Wykupu zostało określone na kwotę 37.244,44 zł (40% Części Bazowej Rachunków tj. 40% z 93.111,10zł) i taka też kwota została mu wypłacona. Powód zaznaczył, że strona pozwana potrąciła kwotę w wysokości 60% Części Bazowej Rachunku, tj. kwotę 55 866,66 zł, która to kwota stanowi wartość przedmiotu sporu. M. D. wskazał, że wezwał pozwany zakład ubezpieczeń do zapłaty kwoty 55.866,66 zł, jednak wezwanie do zapłaty pozostało bezskuteczne. Dodał, że nawet gdyby kontynuował umowę ubezpieczenia przez okres 15 lat, to nie otrzymałaby 100% wartości rachunku, a jedynie 96%, a takie uregulowanie jest co najmniej niezrozumiałe i budzi uzasadnione wątpliwości co do lojalności strony pozwanej wobec konsumenta bowiem z jednej strony gwarantowały możliwość rozwiązania umowy w każdym czasie, z drugiej zaś strony możliwość taka została znacząco ograniczona przez odgórnie narzucone wartości procentowe Części Bazowej Rachunku wypłacane ubezpieczającemu w przypadku rozwiązania umowy przed terminem i ta sprzeczność wyklucza uznanie spornej klauzuli za dopuszczalną. Powód zakwestionował legalność i zasadność uregulowań OWU i Załącznika nr 1 do OWU ustalających zasady i wysokość wypłaty Świadczenia Wykupu, równego Wartości Części W. Rachunku oraz określonego procentu Wartości Części Bazowej Rachunku, bowiem w jego ocenie wskazywane postanowienia stanowią niedozwolone klauzule umowne w rozumieniu art. 385 ¹ Kodeksu cywilnego. Dodał, że nie bez znaczenia przy tym jest okoliczność, że ubezpieczyciel nie może ze składek ubezpieczającego pokrywać kosztów poniesionej przez siebie prowizji - nie są to bowiem koszty związane z konkretną umową ubezpieczenia, ale koszty własne zakładu ubezpieczeń, koszty ogólne prowadzonej działalności gospodarczej, a konsument nie ma na tę działalność wpływu i nie jest stroną umowy zawartej z agentem. Powód dodał, że w zakresie kosztów wystawienia polisy, tego typu wydatek jest bieżącym składnikiem kosztów funkcjonowania ubezpieczycieli i integralnie wpisuje się w prowadzenie działalności gospodarczej, jaką jest działalność ubezpieczeniowa. Zaznaczył, że kwestionuje § 24 OWU, ust. 15 Załącznika nr do OWU wskazując, że przekracza zakreślone przez ustawodawcę granice rzetelności i równowagi kontraktowej w zakresie kształtowania praw i obowiązków stron konsumenckiego stosunku obligacyjnego i zaznaczył, że Świadczenie Wykupu pełni rolę analogiczną do opłaty likwidacyjnej, a jedyna różnica polega na tym, że opłata likwidacyjna to procent zgromadzonego kapitału, którego ubezpieczyciel nie wypłaca ubezpieczonemu, a świadczenie wykupu, to określony procent kapitału, który ubezpieczyciel wypłaca, pozostawiając sobie pozostałą część jako opłatę za to, że doszło do rozwiązania umowy przedwcześnie. Powód podkreślił, że dochodzone pozwem roszczenia zapłaty nie są roszczeniem wynikającym z umowy ubezpieczenia, bowiem przedmiotem roszczenia nie jest bowiem kwota wypłacona, a kwota, która nie została wypłacona przez stronę pozwaną na rzecz strony powodowej z powodu zastosowania odgórnie ustalonych stawek procentowych Części Bazowej Rachunku, wobec czego roszczenie o zwrot tak określonego nienależnego świadczenia przedawnia się z upływem ogólnego dziesięcioletniego terminu, stosownie do art. 118 k.c.

W piśmie z dnia 28 listopada 2017 r. powód cofnął powództwo co do kwoty 32.558,88 zł z uwagi na dokonanie zapłaty przez stronę pozwaną na jego rzecz tytułem części należności głównej objętej żądaniem pozwu.

Referendarz sądowy nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 16 stycznia 2018r. uwzględnił powództwo w całości, orzekając zgodnie z żądaniem pozwu, a postanowieniem z dnia 16 stycznia 2018 r. umorzył postępowanie częściowo tj. co do kwoty 32.558,88 zł.

Pismem z dnia 15 lutego 2018 r. pozwany wniósł sprzeciw od nakazu zapłaty i wniósł o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie od powoda na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu pozwany zaprzeczył, jakoby był zobowiązany do zapłaty na rzecz powoda kwoty dochodzonej pozwem. Wskazał, że w związku z wygaśnięciem polisy dokonał wypłaty Świadczenia Wykupu, tj. kwoty świadczenia z Umowy wypłacanej przez Ubezpieczyciela w przypadkach określonych w OWU, z przyczyn innych niż dożycie przez Ubezpieczonego Daty Dożycia lub śmierć Ubezpieczonego. Wskazał, że podstawą wyliczenia Wysokości Świadczenia Wykupu była Wartość Części Bazowej Rachunku. Pozwany wskazał, że w związku z faktem, że do rozwiązania umowy doszło w piątym roku jej obowiązywania, dla wyliczenia Wysokości Świadczenia Wykupu, zgodnie z Tabelą zamieszczoną w ust. 15 załącznika nr 1 do OWU, procent o którym mowa wyżej wynosił 40%. Dodał, że wysokość ww. procentu Wartości Części Bazowej Rachunku ustalana jest na podstawie Okresu (...) dla danej Polisy, aktualnego na dzień początku odpowiedzialności Ubezpieczyciela oraz Liczby L. Polisy, za które w pełni zostały zapłacone wszystkie Składki Regularne, powiększoną o 1, jednak nie wyższą niż Rok Polisy, w którym dokonywana jest całkowita wypłata Świadczenia Wykupu. Pozwany podkreślił, że ostatecznie w związku z rozwiązaniem umowy powodowi wypłacono łącznie 69.833,32 złotych co stanowi 75% Wartości Części Bazowej Rachunku. Ubezpieczyciel zaznaczył, że cechą umów z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi jest ich długotrwałość, a powód przystępując do umowy miał wiedzę o warunkach umowy ubezpieczenia, w tym w szczególności o wysokości Świadczenia Wykupu i wskazanych w powołanych wyżej postanowień OWU przyczynach ustalania tego świadczenia z uwzględnieniem stosownych pomniejszeń, a od dnia doręczenia polisy powodowi przysługiwał 30-dniowy okres na odstąpienie od umowy, z którego powód nie skorzystał, co potwierdza, że warunki umowy wskazane w polisie nie były dla powoda zaskoczeniem. Pozwany wskazał, że w zakresie kosztów i ryzyka podstawowym kosztem ubezpieczyciela związanym z zawarciem umowy ubezpieczenia są koszty akwizycji zgodnie z § 2 pkt. 19 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 grudnia 2009 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji (Dz. U. Nr 226, poz. 1825), obowiązującego w okresie obowiązywania umowy ubezpieczenia z powodem, koszty związane z zawieraniem i odnawianiem umów ubezpieczenia, obejmujące m.in. prowizje pośredników ubezpieczeniowych, wynagrodzenia wraz z narzutami pracowników zajmujących się akwizycją koszty badań lekarskich, koszty reklamy i promocji produktów ubezpieczeniowych, koszty ogólne związane z badaniem wniosków i wystawianiem polis itd. Zaznaczył, że koszty akwizycji nie są rozliczane jednorazowo, ale są amortyzowane w czasie trwania umowy ubezpieczenia przy zastosowaniu metod aktuarialnych, a biorąc pod uwagę wysokie koszty ponoszone przez pozwanego w związku z zawieraniem umów ubezpieczenia z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, dochodowość tych umów warunkowana jest długością ich trwania. Pozwany wskazał, że zakładał, że powód będzie opłacał składkę przez 15 lat, w związku z czym także koszty związane z wykonywaniem działalności ubezpieczeniowej, w tym koszty wykonywania umowy w zakresie ubezpieczenia powoda, zostały podzielone do rozliczenia na okres 15 lat. Dodał, że żadne przepisy prawa nie nakładają na niego obowiązku wskazywania na pokrycie jakich konkretnie kosztów przeznaczane są opłaty pobierane w ramach umów ubezpieczenia, a wypłata powodowi całości Wartości Części Bazowej Rachunku spowodowałaby zachwianie równości stron umowy ubezpieczenia, gdyż w takiej sytuacji ubezpieczyciel winien zwrócić w całości zgromadzone środki, pomimo udzielania ochrony ubezpieczeniowej przez cały czas trwania umowy ubezpieczenia i poniesienia wysokich kosztów jej zawarcia i wykonania. Pozwany wskazał, że powód, pomimo spoczywającego na nim ciężaru dowodowego nie wykazał aby którekolwiek postanowienia OWU i Tabeli opłat, mające zastosowanie do umowy ubezpieczenia, w ramach której powód był objęty ubezpieczeniem, w szczególności postanowienia regulujące warunki wypłaty wartości wykupu, miały charakter niedozwolonych postanowień umownych, a fakt uznania za klauzulę abuzywną postanowienia stosowanego przez innego ubezpieczyciela nie ma dla oceny tego faktu decydującego znaczenia.

W odpowiedzi na złożony sprzeciw powód wskazał, że twierdzenie pozwanego, jakoby dopłata środków do wysokości zawartej przez stronę pozwaną z Prezesem UOKiK w porozumieniu uchyla abuzywność postanowień jest pozbawiona podstaw, a dokonywanie swoistego zabiegu ukrycia opłaty likwidacyjnej mającej stanowić sankcję za rezygnację z dalszego kontynuowania sprawy niedopuszczalne.

Na dalszym etapie postępowania strony podtrzymały dotychczas wyrażone stanowiska
w sprawie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 08 czerwca 2012 r. M. D. będący konsumentem przystąpił do grupowego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ze składką regularną Firma i (...) zawartego pomiędzy (...) Bank Spółką Akcyjną w W. (ubezpieczający) i (...) Spółką Akcyjną w W. (ubezpieczyciel). Okres ubezpieczenia rozpoczynał się dnia 08 czerwca 2012 r., a koniec okresu ubezpieczenia wyznaczono na dzień 07 czerwca 2027 r. Składka, do jakiej zapłaty zobowiązał się powód to 1.500 zł miesięcznie. Polisa o nr (...) jest integralną częścią umowy, a prawa i obowiązki zostały określone w OWU i Regulaminie Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych.

Powód pisemnie potwierdził wolę przystąpienia do umowy i oświadczył, że zapoznał się z treścią Ogólnych Warunków Grupowego (...) o indeksie (...), Regulaminem Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych o indeksie (...)- (...) i Wykazu Ubezpieczonych Funduszy Kapitałowych o indeksie (...).

Dowód:

- polisa k. 17

- deklaracja k. 82-83

Jak wskazano w § 3 OWU regulującym - zgodnie z jego tytułem - przedmiot i zakres ubezpieczenia, przedmiotem umowy jest życie Ubezpieczonego oraz inwestowanie środków pochodzących ze składek wpłacanych z tytułu umowy w ramach Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych w okresie, na jaki Ubezpieczony przystąpił do umowy. Celem umowy nie jest realizacja zysków w krótkim horyzoncie czasowym. Zakres ubezpieczenia obejmuje następujące zdarzenia ubezpieczeniowe: 1) dożycie przez Ubezpieczonego Daty Dożycia, 2) śmierć Ubezpieczonego w Okresie (...). Zgodnie z § 4 OWU, w przypadku dożycia ubezpieczyciel wypłaca Ubezpieczonemu świadczenie z tytułu dożycia, zaś w przypadku śmierci Ubezpieczonego – ubezpieczyciel wypłaca uposażonemu lub innej osobie uprawnionej świadczenie z tytułu śmierci.

Zgodnie z § 11 OWU Polisa ulega wygaśnięciu wskutek:

1) wypowiedzenia Polisy przez Ubezpieczonego - z dniem doręczenia do siedziby Ubezpieczyciela oświadczenia Ubezpieczonego o wypowiedzeniu, z zastrzeżeniem ust. 2,

2) niezapłacenia Składki Regularnej w przypadku, o którym mowa w § 14 ust. 7 pkt 1) - z upływem ostatniego dnia okresu, wskazanego w § 14 ust. 6,

3) śmierci Ubezpieczonego w Okresie (...) z dniem doręczenia do siedziby Ubezpieczyciela dokumentu, o którym mowa w § 22 ust. 1 pkt 4), z zastrzeżeniem ust. 4,

4) dożycia przez Ubezpieczonego Daty Dożycia - z dniem Daty Dożycia,

5) wypłaty Świadczenia Wykupu - z dniem doręczenia wniosku o całkowitą wypłatę Świadczenia Wykupu. z zastrzeżeniem ust. 2.

Wypowiedzenie Polisy oraz wyplata Świadczenia Wykupu, o których mowa w ust. 1 pkt 1) i pkt 5) jest możliwe po przekształceniu Polisy w Polisę indywidualną. W przypadku wygaśnięcia Polisy wskutek niezapłacenia Składki Regularnej, Ubezpieczyciel przed ustaleniem wysokości Świadczenia Wykupu dokona zwrotu na Rachunek Jednostek Funduszy opłaty operacyjnej pobranej za wezwanie do zapłaty Składki Regularnej. W przypadkach, o których mowa w ust. 1 pkt 1) - 2) i pkt 5), Ubezpieczyciel dokona wypłaty kwoty w wysokości Świadczenia Wykupu, zgodnie z zasadami wypłaty Świadczenia Wykupu określonymi w § 24. W przypadku, o którym mowa w ust. 1 pkt 3), Ubezpieczyciel prowadzi Rachunek Jednostek Funduszy i pobiera opłaty, o których mowa w § 25 ust. 1, z zastrzeżeniem, iż opłata za ryzyko podlega zwrotowi za okres od śmierci Ubezpieczonego do dnia doręczenia dokumentu, o którym mowa w § 22 ust. 1 pkt 4). W przypadku przedterminowego wygaśnięcia Polisy na skutek zdarzeń, o których mowa w ust. 1 pkt 1) 2: i pkt 5), wypłacana wysokość Świadczenia Wykupu w zakresie Wartości Części Bazowej Rachunku uwzględnia jej pomniejszenie o koszty poniesione przez Ubezpieczyciela związane z zawarciem i wykonywaniem Umowy oraz o koszty związane z prowadzoną przez Ubezpieczyciela działalnością gospodarczą które w związku z przedterminowym wygaśnięciem Polisy nie będą mogły zostać pokryte z opłat, określonych w § 25 ust. 1, jakie byty by pobierane przez Ubezpieczyciela w trakcie całego okresu obowiązywania poszczególnych P.. Wypłacając Świadczenie Wykupu Ubezpieczyciel nie nalicza ani nie potrąca z wypłacanego świadczenia jakiejkolwiek kary umownej lub odstępnego, w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, związanych z przedterminowym wygaśnięciem Polisy.

W myśl § 24 OWU ubezpieczony ma prawo w każdym czasie, począwszy od dnia przekształcenia Polisy w Polisę indywidualną, wystąpić o całkowitą wypłatę Świadczenia Wykupu, pod warunkiem, ze wszystkie Składki Regularne zostały opłacone w należnej wysokości, wymagane do dnia złożenia wniosku wskazanego w ust. 3 pkt 1), Złożenie wniosku o całkowitą wypłatę Świadczenia Wykupu skutkuje wygaśnięciem Polisy z dniem złożenia wniosku (ust.1). W celu usprawnienia procesu wypłaty świadczenia, Ubezpieczyciel zaleca, aby osoba uprawniona do otrzymania Świadczenia Wykupu dostarczyła do siedziby Ubezpieczyciela Polisę - w przypadku całkowitej wypłaty świadczenia oraz aby wniosek o częściową lub całkowitą wypłatę świadczenia został wypełniony na odpowiednim formularzu Ubezpieczyciela (ust. 4). Wysokość Świadczenia Wykupu na dany dzień jest równa Wartości Części W. Rachunku oraz określonego procentu Wartości Części Bazowej Rachunku, wskazanego w ust. 15 Załącznika nr 1 do OWU (ust. 5). Z treści załącznika nr 1 wynika zaś, iż określony procent Części Bazowej Rachunku wypłacany ubezpieczonemu w przypadku odpisania Jednostek Funduszy z Części Bazowej Rachunku w związku z całkowitą lub częściową wypłatą Świadczenia Wykupu, w piątym roku wynosi 40%.

Dowód:

- OWU k. 18-29

Zabezpieczenie w postaci cesji z produktu inwestycyjnego utraciło moc w związku z całkowitą spłatą kredytu.

Pismem z dnia 4 kwietnia 2017 r. pozwany poinformował powoda, że w skutek niezapłacenia Składki Regularnej jego polisa uległa wygaśnięciu, w związku z czym dokonano całkowitej wypłaty Świadczenia Wykupu zgodnie z dyspozycją.

Wartość polisy opiewała na kwotę 93.111,10 zł, a do wypłaty wyliczono kwotę 37.422,44 zł.

Pismem z dnia 25 sierpnia 2107 r. powód, nie zgadzając się z decyzją pozwanego, wezwał go do zwrotu kwoty w wysokości 55.866,66 zł wraz z odsetkami ustawowymi za zwłokę liczonymi od dnia upływu terminu wyznaczonego na zapłatę, w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania. Wezwanie doręczone zostało pozwanemu w dniu 29 sierpnia 2017 r.

Podliczony przez ubezpieczyciela koszt prowizji należny agentowi z tytułu polisy zawartej przez powoda o nr (...) to kwota 17.719,64 zł.

Dowód:

- pismo k. 35

- pismo k. 18-29

- rozliczenie k. 31

- wezwanie do zapłaty wraz z dowodem nadania i doręczenia k. 32-34,

- zestawienie kosztów k. 96

- opis k. 97-98

- wykaz prowizji k. 99-101

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie dokumentów złożonych w niniejszej sprawie, wymienionych powyżej, które Sąd w całości uznał za wiarygodne, gdyż ich rzetelność
i prawdziwość nie były przez strony kwestionowane. W przedmiocie oddalenia złożonych wniosków dowodowych stron szerszej mowa będzie w dalszej części uzasadnienia.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Na wstępie wskazać należy, iż okoliczności faktyczne związane z kształtowaniem się stosunków umownych pomiędzy powodem, a pozwanym w rozpoznawanej sprawie były zasadniczo bezsporne. Nie budziły także wątpliwości okoliczności związane z rozwiązaniem przedmiotowej umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym.

Spór w przedmiotowej sprawie dotyczył zaś kwalifikacji powoda jako konsumenta, kwalifikacji postanowień ogólnych warunków ubezpieczenia oraz okoliczności zasadności zatrzymania części Wartości Części Bazowej Rachunku przez stronę pozwaną - w związku z wygaśnięciem stosunku ubezpieczenia łączącego strony wskutek niezapłacenia składki regularnej przez powoda.

Należy w tym miejscu wskazać, że M. D. dochodził pozwem zapłaty kwoty 55.867 zł, zaś w trakcie postępowania częściowi cofnął powództwo co do kwoty 32.588,88 zł z uwagi na dokonanie zapłaty na jego rzecz ww. kwoty przez pozwanego oraz podtrzymał żądanie pozwu co do kwoty 23.277,78 zł.

W pierwszej kolejności należało jednak rozstrzygnąć zarzut pozwanego naruszenia art. 22 ¹ k.c., gdyż ustalenie czy powód zawarł przedmiotową umowę jako konsument warunkowało kierunek dalszych rozważań. Sąd nie podzielił stanowiska pozwanego jakoby przedmiotowa umowa nie została zawarta z powodem jako konsumentem. W myśl art. 22 ¹ k.c. za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Trafnie w doktrynie wskazuje się, że kwalifikacja określonej osoby jako konsumenta nie może być dokonywana abstrakcyjnie, w oderwaniu od konkretnej transakcji. Bycie konsumentem nie jest więc statusem immanentnie związanym z daną osobą, ale rolą, w której może występować w ramach niektórych tylko transakcji. Dla kwalifikacji osoby fizycznej jako konsumenta nie jest więc konieczne, by nie prowadziła ona w ogóle działalności gospodarczej lub zawodowej - by nie była przedsiębiorcą. Istotne jest natomiast to, aby dokonywana przez nią, konkretna czynność prawna, która ma przesądzać o jej kwalifikacji jako konsumenta w ramach danego stosunku prawnego, nie dotyczyła bezpośrednio jej działalności gospodarczej, nie jest zatem wykluczone dokonywanie czynności związanej co prawda z tą działalnością ale tylko pośrednio (tak: E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 8, Warszawa 2017). Dokonując kwalifikacji powoda jako konsumenta sąd miał na względzie przede wszystkim przedmiot zawieranej umowy, którym zasadniczym celem było uzyskanie świadczenia na wypadek śmierci lub dożycia odpowiedniego wieku oraz inwestowanie środków pochodzących z wpłaconych w ramach tej umowy składek, a także brak bezpośredniego związku tej umowy z jakąkolwiek działalnością prowadzoną przez powoda (w treści umowy w żadnym miejscu, w tym zwłaszcza w części określającej podmioty kontraktu, strony nie powołują się na prowadzoną przez powoda działalność gospodarczą). Z uwagi na powyższe w ocenie sądu powód przystępując do umowy ubezpieczenia działał jako konsument. Bezpośrednio do statusu powoda w relacji do przedmiotowej umowy zastosowanie znajdzie zaś art. 804 § 5 k.c. (powód występował w niej jako ubezpieczony).

Dalej wskazać należy, iż dochodzona pozwem kwota stanowi różnicę pomiędzy Wartością Części Bazowej Rachunku a kwotą wypłaconą przez pozwanego tytułem wartości Świadczenia Wykupu. Zdaniem powoda, postanowienia OWU kształtujące wysokość Świadczenia Wykupu stanowią niedozwolone postanowienia umowne.

Na gruncie niniejszego postępowania powód domagał się od strony pozwanej zwrotu kwoty nienależnie ustalonej i pobranej w związku z rozwiązaniem umowy ubezpieczenia na życie kwestionując przy tym legalność uregulowań OWU i Załącznika nr 1 do OWU.

Podstawę prawną wywiedzionego powództwa stanowiła dyspozycja art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Na podstawie poczynionych przez Sąd ustaleń faktycznych należało uznać świadczenie pobrane przez stronę pozwanego od powoda za tzw. świadczenie nienależne, czego konsekwencją było powstanie zobowiązania po stronie pozwanej do jego zwrotu. Definicję świadczenia nienależnego ustawodawca zawarł w treści § 2 przywołanego przepisu, zgodnie z którym świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Zgodnie zaś z treścią art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W przypadku uznania, iż konkretne postanowienia nie wiążą konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie zgodnie z § 2 cytowanego przepisu. Stosownie do treści § 3 nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Artykuł 385 ¹§ 4 k.c. wskazuje z kolei, iż ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Przechodząc do oceny czy postanowienia OWU, w oparciu o które pozwany dokonał naliczenia i potrącenia Wartości Części Bazowej Rachunku stanowią klauzule abuzywne wskazać należy na wstępie, iż dopuszczalność zastrzegania w obowiązujących przepisach kosztów i wszelkich innych obciążeń potrącanych ze składek w umowach ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, w tym w treści art. 13 ust. 4 pkt 5 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, obowiązującej w dniu zawarcia umowy ubezpieczenia przez strony, nie zwalnia w żaden sposób od oceny, czy ukształtowane umownie zasady wykupu stanowią niedozwolone klauzule umowne.

Oceniając kwestionowane przez powoda klauzule wzorca umownego przez pryzmat przesłanek określonych w wyżej powołanych przepisach wskazać rozważenia wymaga, czy kwestionowane przez powoda postanowienia umowne dotyczące zatrzymania kwoty przez pozwanego, stanowią postanowienia o których mowa w treści art. 385 ¹ § 1 k.c. Zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Zatem aby uznać dane postanowienie umowy za niewiążące, muszą zostać spełnione kumulatywnie następujące przesłanki:

- umowa musi zostać zawarta z konsumentem,

- kwestionowane postanowienie umowy nie było uzgodnione indywidualnie,

- postanowienie to kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,

- zastrzeżenie umowne rażąco narusza interesy konsumenta,

- postanowienie nie dotyczy głównych świadczeń stron, takich jak cena czy wynagrodzenie, chyba, że nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W tym miejscu wskazać należy, że co prawda ustawodawca nie określił co należy rozumieć pod pojęciem „głównie świadczenia stron”, to przyjąć jednakże należy, iż są to tego rodzaju elementy konstrukcyjne umowy, bez których nie doszłoby do jej zawarcia, lub też alternatywnie, elementy typizujące daną umowę jako ukształtowaną w określony sposób. W orzecznictwie wyrażono pogląd o tym, iż powyższy termin należy interpretować ściśle, jako obejmujący jedynie klauzule wprost odnoszące się do obowiązku głównego realizowanego w ramach umowy (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 r., III CZP 62/07, OSNC 2008/7-8/87). Umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym zaliczona została przez ustawodawcę do kategorii umowy ubezpieczenia osobowego. Przy kwalifikacji poszczególnych postanowień umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym z punktu widzenia postanowień określających główne świadczenia stron w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zdanie drugie k.c. należy zatem uwzględniać przedmiotowo istotne elementy umowy ubezpieczenia, decydujące o kwalifikacji prawnej, przewidziane w art. 805 § 1 i § 2 pkt 2 k.c. oraz w art. 829 § 1 k.c., przy czym ich brzmienie w dacie zawarcia umowy przez strony pozostawało co do istoty tożsame. Według art. 805 § 1 k.c. przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. W myśl art. 805 § 2 pkt 2 k.c. przy ubezpieczeniu osobowym świadczenie ubezpieczyciela polega w szczególności na zapłacie umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej. Z kolei według art. 829 § 1 k.c. ubezpieczenie osobowe może w szczególności dotyczyć: 1) przy ubezpieczeniu na życie - śmierci osoby ubezpieczonej lub dożycia przez nią oznaczonego wieku, 2) przy ubezpieczeniu następstw nieszczęśliwych wypadków - uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub śmierci wskutek nieszczęśliwego wypadku.

W świetle powyższych regulacji za świadczenia główne należy zatem uznać po stronie ubezpieczyciela zapłatę określonej sumy ubezpieczenia w przypadku zajścia zdarzenia przewidzianego w umowie, a po stronie ubezpieczonego uiszczanie składki. Zauważyć należy, iż w taki dokładnie sposób przedmiot umowy w niniejszej sprawie określają warunki OWU, statuujące obowiązki stron. Zaakceptować można jednakże pogląd, iż w przypadku umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym do świadczeń głównych stron zakwalifikować można także obowiązek ubezpieczyciela zarządzania na zlecenie ubezpieczającego aktywami ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, ubezpieczonego zaś ponoszenie opłat związanych z administracją i inwestowaniem składek. Powyższe nie zmienia jednakże w żaden sposób oceny, iż obciążenie ubezpieczającego opłatą na wypadek częściowej lub całkowitej rezygnacji z kontynuowania ubezpieczenia przed terminem nie jest elementem koniecznym umowy. Umowa doszłaby bowiem do skutku i funkcjonowała także i wówczas gdyby w jej zapisach brak było postanowień kształtujących uprawnienie pozwanego do pobierania w przypadku zerwania umowy ubezpieczenia. W dalszym rzędzie wskazać należy, iż opłata za zerwanie umowy dotyczy zasadniczo sytuacji, w której jest ona pobierana po rozwiązaniu umowy, stąd też z samego założenia tego rodzaju regulacja nie może określać świadczenia głównego stron danego stosunku prawnego. Nawet przy tym uznanie świadczenia wykupu za świadczenie główne ubezpieczyciela nie oznacza jednak, że za świadczenie główne, tym razem po stronie powoda, należy uznawać obowiązek uiszczenia opłaty pobieranej w przypadku wypłaty całkowitej lub częściowej (por. wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 18 września 2015 r., II Ca 1140/15, LEX nr 1994269). Pogląd ten Sąd w całości podziela. Należało mieć także na uwadze także charakter uprawnienia ubezpieczyciela w obowiązujących przepisach prawa do zastrzegania różnego rodzaju opłat w umowie ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, w tym opłat z tytułu wykupu, jako dopuszczalnej opcji dodatkowej. Owa zatem „dopuszczalność” tego rodzaju postanowień przemawia jednoznacznie za traktowaniem ich jako świadczeń o charakterze ubocznym. Świadczenie od wykupu zaś nie może stanowić głównego świadczenia stron umowy ubezpieczenia, skoro nie jest niezbędnym dla wypłaty wartości wykupu, a jedynie postanowieniem przewidzianym na wypadek przedwczesnego jej rozwiązania, potrącanym przy okazji tej wypłaty. Świadczenie wykupu nie stanowiło essentialia negotii umowy ubezpieczenia, jaką przedłożono do zawarcia powodowi. W przypadku umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym mamy do czynienia z dwoma rodzajami głównych świadczeń ubezpieczyciela: świadczeniem z tytułu śmierci i świadczeniem z tytułu dożycia, świadczeniem konsumenta jest zaś uiszczanie składki. Świadczenie Wykupu ma zaś charakter świadczenia ubocznego - powstającego w przypadku rozwiązania umowy, co przecież nie musi nastąpić. Jej celem, w zamyśle, jest zabezpieczenie interesów ubezpieczyciela, gdyby doszło do przedwczesnego, z jego punktu widzenia, zakończenia stosunku prawnego. Świadczenie takie, przewidziane na wypadek rozwiązania umowy w określonym czasie, nie może zatem zostać uznane za główny przedmiot stosunku umownego stron. Nieracjonalne byłoby uznanie, że celem ubezpieczenia jest wcześniejsze rozwiązanie umowy przez konsumenta i skorzystanie ze świadczenia wykupu, a tym samym, że świadczenie to stanowi essentialia negotii umowy i bez jego określenia nie doszłoby do zawarcia umowy. Wartość wykupu nie może być świadczeniem głównym również dlatego, że nie da się jej ustalić w chwili zawarcia umowy.

Odnosząc się do pozostałych przesłanek klauzul abuzywnych, należy wskazać, że zgodnie
z poglądem judykatury, który tutejszy Sąd w całości popiera, postanowienie umowne nakazujące pobranie tak wysokiej opłaty z Części Bazowej Rachunku albowiem w wysokości 60 %, (a ostatecznie w wysokości 25 %) w sytuacji, gdy strona pozwana mogła obracać środkami wpłaconymi i zgromadzonymi przez powoda, osiągając w ten sposób zysk, nadmiernie obciąża powoda, będącego konsumentem, a tym samym rażąco narusza jego interesy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2013 r., I CSK 149/13, LEX 1413038). Przyjmuje się, że postanowienia umowne rażąco naruszają interes konsumenta, jeżeli poważnie, znacząco odbiegają od sprawiedliwego wyważenia praw i obowiązków stron. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 lipca 2005 r. w sprawie o sygn. I CK 832/04, LEX nr 159111, stwierdził, że rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym, natomiast działanie wbrew dobrym obyczajom w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku. Zatem w ocenie Sądu pobranie od powoda opłaty w kwocie 55.866,66 zł, a ostatecznie 23.277,78 zł, nakazuje ją oceniać w kategorii bezzasadnej sankcji. Należy stwierdzić, że przerzucanie tak wysokich kosztów umowy ubezpieczenia na konsumenta, przy jednoczesnym uzyskiwaniu dochodów z obrotu środkami wpłaconymi przez powoda ewidentnie kształtuje jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Kosztami umowy został w całości obciążony powód, przy czym pozwany korzystał z jego środków. Postanowienia odnośnie ustalenia Świadczenia Wykupu kształtują prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, a więc stanowią ono klauzulę niedozwoloną. Należy bowiem wskazać, że pobrana od powoda kwota (nawet przy uwzględnieniu wpłaty dokonanej w toku postępowania, przy czym zaznaczyć należy, iż przedmiotem oceny Sądu jest treść postanowienia umownego) była rażąco wygórowana i doprowadziła do bezpodstawnego zubożenia konsumenta na rzecz przedsiębiorcy naruszając równowagę kontraktową. Dodatkowo abuzywny charakter postanowienia umowy podkreśla, fakt, że przejęcie przez stronę pozwaną środków powoda, nastąpiło na zasadzie automatyzmu, ryczałtu, przy całkowitym oderwaniu od kosztów pozwanego poniesionych na rzecz powoda z tytułu likwidacji polisy. Postanowienia § § 24 ust. 5 OWU w powiązaniu z załącznikiem nr 1 przewidują bowiem potrącenie ze zgromadzonych środków określonego sztywnie ich procenta, bez względu na rzeczywiście poniesione koszty związane z obsługą konkretnej umowy ubezpieczenia w określonych ramach czasowych jej obowiązywania.

W tym zakresie oceny tej nie zmienia fakt wydania przez Prezesa UOKiK decyzji datowanej na dzień 19 grudnia 2016 r. Po pierwsze bowiem porozumienie powyższe zawarte zostało już po rozwiązaniu umowy stron. Po drugie także bowiem sugerowany przez pozwaną poziom Świadczenia Wykupu tam ukształtowany (co najmniej 71 % części Bazowej Rachunku) całkowicie abstrahuje od rzeczywiście poniesionych przez stronę pozwaną kosztów zawarcia i rozwiązania umowy z powodem. Zauważyć przy tym należy, iż w przedmiotowej decyzji nałożono na ubezpieczyciela nakaz pouczenia konsumentów, iż podpisanie aneksu w wykonaniu decyzji nie zamyka drogi do dochodzenia swoich prawnie chronionych interesów na drodze sądowej. Tym samym uznać należy, że decyzja Prezesa UOKiK wskazuje jedynie ramy, w jakich może poruszać się pozwany wprowadzając do umów ubezpieczenia zapisy dotyczące opłat likwidacyjnych. Konsumenci (w tym powód) nie zostali w żaden sposób pozbawieni prawa do dochodzenia swoich uprawnień przed sądem. Dodać należy, że nie ulega wątpliwości, iż Sąd rozpatrujący indywidualną sprawę konsumenta i dysponując materiałem dowodowym umożliwiającym ocenę konkretnej sytuacji (polisa, OWU, dane dotyczące okresu obowiązywania umowy i wypłaty środków) posiada większe możliwości do oceny postanowień konkretnej umowy pod kątem, wypełnienia opisanych w treści art. 385 ¹ § 1 k.c. przesłanek uznania ich za klauzule abuzywne.

Podkreślić dalej należy, iż na gruncie niniejszej sprawy Sąd nie kwestionuje przy tym generalnie uprawnienia strony pozwanej do pobrania pewnych należności związanych z wykonaniem umowy, jednak nie zasługuje na aprobatę fakt, że cały ciężar rezygnacji z umowy ubezpieczenia obciąża powoda, który przecież nie miał wpływu na koszty jej zawarcia. Strona pozwana wskazała, że poniosła koszty bezpośrednie i pośrednie. Podkreślania wymaga fakt, że działalność akwizycyjna strony pozwanej jest materią zarządzania wewnętrznego, a konsument nie ma żadnego wpływu chociażby na kształtowanie wysokości wynagrodzenia pośredników ubezpieczeniowych, związanego z zawartą umową ubezpieczenia. Ponad wszelką wątpliwość należy wskazać, że zapłata wynagrodzenia pośrednikowi, czy też koszty reklamy i promocji produktów ubezpieczeniowych nie leżą w interesie konsumenta, albowiem chociażby pośrednik działa nie na rzecz klienta, ale na rzecz dającego zlecenie ubezpieczyciela. Podkreślić również należy, że aspekt inwestycyjny umowy sprawia, że istotna cechą jest jej losowość. Podkreślić przy tym należy, że sytuacja, w której ubezpieczyciel inwestuje znaczne środki na etapie pozyskiwania klienta, zwłaszcza na wypłacaną „z góry” wysoką prowizję pośrednika, stanowi w ocenie Sądu dobrowolnie przyjęty przez przedsiębiorcę model prowadzenia działalności gospodarczej, w którym związane w tym ryzyko gospodarcze nieodzyskania części zainwestowanych środków winno obciążać przedsiębiorcę, nie zaś konsumenta w postaci nałożenia na niego obowiązku uiszczania wysokich opłat kompensujących poniesione przez przedsiębiorcę wydatki w przypadku rozwiązania umowy przed zakładanym przez przedsiębiorcę terminem zwrotu kosztów inwestycji. Powyższa praktyka nie może zostać zaakceptowana przez Sąd. Wskazać ponadto należy na stanowisko wyrażone w uzasadnieniu wyroku wydanego w dniu 26 czerwca 2012 r., w sprawie o sygn. akt VI ACa 87/12 przez Sąd Apelacyjny w Warszawie, iż znaczna część kosztów funkcjonowania ubezpieczyciela oraz jego ryzyko jest pokrywane przez konsumenta w ramach pobierania szeregu innych opłat przez ubezpieczyciela, a wysokość opłaty likwidacyjnej powinna być uzależniona jedynie od kosztów, które ponosi ubezpieczyciel w związku z wygaśnięciem skonkretyzowanej umowy ubezpieczenia i wykupem uczestnictwa. W niniejszej sprawie Sąd uznał, iż wydatki wskazane przez stronę pozwaną są kosztami ponoszonymi w związku z prowadzeniem przez nią działalności gospodarczej. Nie pozostają one w bezpośrednim związku z faktem rozwiązania umowy z powodem i w znacznej mierze dotyczą działalności strony pozwanej jako ubezpieczyciela. Przyjęcie stanowiska strony pozwanej prowadziłoby do przerzucenia ryzyka prowadzonej działalności gospodarczej na powoda. Warto również nadmienić, że z analizy OWU wynika, iż w OWU brak jest zapisu, który wskazywałby na funkcję kompensacyjną opłaty. Brak jest wskazania, że część środków powoda zatrzymanych przez pozwaną służy pokryciu kosztów i obciążeń, jakie podniosła strona pozwana, a także nie określa ich wysokości, ani rodzaju tych kosztów. Jest to niezgodne z dobrymi obyczajami wymaganymi w relacjach konsument - profesjonalista, które to powinny być ukształtowane na zasadzie jasności i lojalności, bez pomijania jakichkolwiek okoliczności mających wpływ na prawa i ekonomiczną pozycję konsumenta. Podzielając stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w treści uzasadnienia wyroku z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie sygn. I CSK 149/13, LEX nr 1413038, Sąd stoi na stanowisku, że informacje o ewentualnej skali ponoszonych przez pozwanego wydatków powinna być znane konsumentowi już na samym początku zawierania umowy, jeżeli od tych wydatków zależeć będą ewentualne sankcje w przypadku wcześniejszego rozwiązania umowy. Natomiast powód w dacie podpisywania wniosku o zawarcie umowy nie wiedział, jakie koszty i w jakiej wysokości będzie ponosił w przypadku przedwczesnego rozwiązania umowy. Ubezpieczającemu nie było również wiadome jakie elementy składowe wchodzić będą w łączną ilość obciążających go kosztów i nieznana była też szacunkowa ich wartość, chociażby dlatego, że o wartości kształtujących ich jednostek funduszy decydowała sytuacja na rynku finansowym. Zasada lojalności pomiędzy kontrahentami oraz dobre obyczaje wymagały by przedsiębiorca wyjaśnił i uzasadnił, dlaczego w pierwszych latach obowiązywania umowy opłata pobierana przez pozwanego w przypadku rozwiązania umowy z przyczyn obciążających ubezpieczonego jest aż tak wysoka, stanowiąc po upływie pięciu lat trwania umowy niemalże czwartą cześć wartości polisy powoda.
Regulacja ta naruszała interesy powoda jako konsumenta przerzucając na niego ciężar finansowania umowy przy w istocie braku ryzyka ubezpieczeniowego po stronie pozwanej. Dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy nie miało zatem znaczenia to jakie koszty całościowo poniosła strona pozwana w związku z zawarciem umowy, a to, jakie są koszty w związku z rozwiązaniem tej konkretnej umowy, do wykazania, czego zgłoszone wnioski dowodowe w istocie nie zmierzały. Z tych samych przyczyn bez znaczenia dla sprawy pozostawały deklarowane przez stronę pozwaną koszty poniesione przez nią w związku z zawarciem oraz wykonywaniem umowy ubezpieczenia z powodem – na dowód których przedstawiono dokumenty sporządzone przez pracowników strony pozwanej oraz wyciągi z rachunków bankowych. Dodać zwłaszcza należy, iż koszty prowizji pośrednika nie mogą być uznane za koszty ubezpieczyciela powstałe w wyniku rezygnacji powoda z ubezpieczenia. Są one bowiem kosztami ponoszonymi przez ubezpieczyciela jeszcze przed zawarciem umowy z powodem na mocy umowy łączącej ubezpieczyciela z ubezpieczającym, na których ustalenie ubezpieczony nie ma żadnego wpływu i jeśli o konieczności ich poniesienia, nie został poinformowany przy zawarciu umowy, to brak jest podstaw do obciążania nimi przy wcześniejszej rezygnacji z umowy. Zakwestionowane postanowienia naruszają dobre obyczaje gdyż w istocie sankcjonują przejęcie przez ubezpieczyciela w pierwszych latach trwania umowy niemal całości środków - w postaci świadczenia wykupu, w całkowitym oderwaniu od skali poniesionych przez ten podmiot wydatków i wysokości uiszczanej składki. Warunki, w których powstają po stronie konsumenta prawa i obowiązki muszą być jasno sprecyzowane, a tak w niniejszej sprawie nie było. Zdaniem Sądu nie można uznać również, aby postanowienia określające wartość świadczenia wykupu zostały sformułowane jednoznacznie. Wartość świadczenia wykupu jest bowiem niemożliwa do ustalenia w chwili zawarcia umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, albowiem ma o tym decydować sytuacja na rynku finansowym i przeliczenie wartości jednostek. Stopień skomplikowania materii sprawia, że zrozumienie poszczególnych zapisów OWU napotyka trudności ze strony konsumenta. Pozwany zawierając umowę z konsumentem winien bowiem w sposób transparentny określić jego obciążenia wynikające z umowy. Tymczasem sformułowania w zakresie podstaw ustalania świadczenia wykupu w żaden sposób nie pozwalają ustalić jaki dokładnie koszt pozwanego pokryć ma konsument z tytułu przedwczesnego rozwiązania umowy, zapisy umowy w tym zakresie są niezwykle ogólne nie wyjaśniają również mechanizmu ustalania wysokości tych kosztów, przyczyny ustalania ich w sposób procentowy i niezależny od wysokości wnoszonych składek. Należy również wskazać na brzmienie
§ 25 ust. 1 OWU, z którego wynika, że pozwany pobiera w trakcie trwania umowy opłaty o różnym charakterze, które mają za zadanie rekompensować koszty dystrybucji danej umowy. Pozwany pobiera bowiem opłatę wstępną, za udzielenie tymczasowej ochrony ubezpieczeniowej, za ryzyko, administracyjną, za zarządzanie aktywami rachunku jednostek funduszy, za zarządzanie aktywami portfeli modelowych, oraz operacyjną. Analiza postanowień OWU prowadzi do wniosku, że zarówno mechanizm ustalania wysokości tych opłat, jak i sposób wypłacania prowizji agentowi zależy wyłącznie od pozwanego, a klient nie ma żadnego wpływu na powyższe kwestie, pomimo że mają one decydujący wpływ na jego interesy majątkowe w razie wypowiedzenia umowy.

Podsumowując, wyżej opisane ukształtowanie obowiązku ubezpieczonego względem ubezpieczyciela, polegające na obciążeniu go rażąco wygórowaną opłatą za rozwiązanie umowy, w arbitralnej wysokości, niemającej związku z rzeczywiście poniesionymi kosztami przeprowadzenia operacji wykupu ubezpieczenia i przenoszącymi na niego ryzyko prowadzenia działalności ubezpieczyciela oraz ryzyko wcześniejszego rozwiązania umowy (do czego powód miał prawo w każdym czasie w świetle art. 830 § 1 i 2 k.c.), rażąco narusza jego interes jako konsumenta, a nadto jest wyrazem nierówności stron tego stosunku zobowiązaniowego, kształtując prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami zakładającymi lojalność przedsiębiorcy wobec konsumenta oraz konstruowanie jasnych i przejrzystych postanowień umownych bez zatajania okoliczności wpływających na prawną i ekonomiczną sytuację konsumenta przy zawieraniu umowy. Odwołać należy się również do poglądu, wyrażonego w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2013 roku w sprawie I CSK 149/13, w którym wskazano, że postanowienie umowy ubezpieczeniowej, które nakłada na konsumenta obowiązek poniesienia - w razie wypowiedzenia umowy przed upływem 10 lat - opłaty likwidacyjnej pochłaniającej wszystkie środki zgromadzone na jego rachunku podstawowym, jeśli wypowiedzenie umowy następuje w ciągu dwóch pierwszych lat trwania umowy oraz znaczną ich część w następnych latach i to bez względu na wysokość uiszczanej przez konsumenta składki oraz bez względu na wartość zgromadzonych na rachunku środków stanowi niedozwoloną klauzulę umowną (LEX nr 1413038). Zauważyć również należy, iż choć regulacje te nie mają zastosowania do przedmiotowej umowy stron, aktualnie - zgodnie z treścią art. 26 ust. 4 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej - w przypadku odstąpienia lub wystąpienia z umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, zakład ubezpieczeń wypłaca wartość jednostek ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych według stanu na dzień otrzymania informacji o odstąpieniu lub wystąpieniu z umowy pomniejszoną nie więcej niż o 4%. Powyższe – choć jedynie pośrednio – to także jednoznacznie wskazuje, iż dotychczas ustalane przez ubezpieczycieli kwoty tzw. opłat likwidacyjnych były rażąco wygórowane.

W świetle dyspozycji art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. postanowienia umowy dotyczące ustalenia wysokości Świadczenia Wykupu w chwili zerwania umowy ubezpieczenia nie wiążą zatem powoda. Wnioski powyższe determinowały konieczność eliminacji wskazanego postanowienia umownego ze stosunku prawnego, tj. uznanie go za bezskuteczne. To zaś skutkuje oceną, iż strona pozwana nie była uprawniona do pobrania od powoda opłaty będącej przedmiotem sporu w związku z rozwiązaniem umowy stron. Jednocześnie, z uwagi na skutki związane z oceną postanowienia umownego jako abuzywnego, eliminacja dotyczy całego postanowienia umownego, nie zaś wyłącznie jego ograniczenia do stopnia, w jakim byłoby ono zgodne z interesem konsumenta. Klauzula abuzywna zostaje bowiem zniesiona w całości, a nie tylko w takim zakresie, w jakim jej treść jest niedopuszczalna (por. Komentarz do kodeksu cywilnego red. Pietrzykowski wydanie 8, 2015). Tym samym nawet ustalenie rzeczywistych kosztów poniesionych przez ubezpieczyciela, nie mogło prowadzić do częściowego utrzymania w mocy spornych postanowień, to jest do wysokości tych kosztów. Oznacza to, że w niniejszej sprawie brak było podstaw do pobrania od powoda kwoty żądanej pozwem.

Konsekwencją przyjęcia powyższego rozumowania jest konieczność nieuwzględnienia podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia roszczenia. W myśl przepisu art. 819 k.c. roszczenia z tytułu umowy ubezpieczenia przedawniają się z upływem lat trzech. Jednakże skoro w niniejszej sprawie stwierdzono, iż określone postanowienie umowy jest klauzulą niedozwoloną, to postanowienie takie nie wiąże powoda i nie ma ona podstawy do uiszczania na jego podstawie jakiegokolwiek świadczenia na rzecz pozwanego. W grę wchodzi zatem zwrot świadczenia nienależnego. Tak więc skoro dochodzona przez powoda kwota znajduje swoją podstawę w roszczeniu z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, a nie w roszczeniu z tytułu umowy ubezpieczenia, to roszczenie o zapłatę przedmiotowej kwoty przedawnia się z upływem lat 10, a nie jak to podnosi pozwany lat 3.

Na zakończenie wskazać należy, iż Sąd oddalił wnioski o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka P. K. oraz przesłuchania powoda albowiem okoliczności, na jakie dowody te miały zostać przeprowadzone, albo pozostawały bezsporne w niniejszym postępowaniu albo zostały udowodnione w drodze innych środków dowodowych, a nadto – irrelewantne dla wyniku postępowania, skoro przedmiotowa sprawa nie dotyczy ustalenia faktów, a prawnej oceny zapisów umowy dotyczących opłaty likwidacyjnej pod kątem dyspozycji art. 385 ¹ § 1 k.c.

Mając na względzie materiał dowodowy zgromadzony w niniejszej sprawie oraz poczynione na jego podstawie ustalenia faktyczne Sąd doszedł do przekonania, że powód zasadnie domagał się od strony pozwanej zwrotu kwoty nienależnie ustalonej i pobranej tytułem opłaty w związku z rozwiązaniem umowy ubezpieczenia na życie, dlatego orzeczono jak w pkt I wyroku.

Podstawę prawną rozstrzygnięcia w zakresie odsetek stanowi przepis art. 481 § 1 k.c., w myśl którego jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Zobowiązania wynikające z bezpodstawnego wzbogacenia (w tym obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia) mają charakter bezterminowy, wobec tego opóźnienie w ich wykonaniu następuje dopiero wtedy, gdy dłużnik nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Od tej chwili obciąża dłużnika obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 13 grudnia 2012 r., sygn. akt I ACa 1190/12, LEX nr 1267299). W niniejszej sprawie powód wniósł zaś o zasądzenie od pozwanego odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 6 września 2017 r., wskazując, że termin wyznaczony pozwanemu na zapłatę minął w dniu 5 września 2017 r. i żądanie to z Sąd uznał za w pełni uzasadnione.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę zobowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Przegraną w niniejszej sprawie była strona pozwana. Na kwotę zasądzoną od strony pozwanej na rzecz powoda tytułem kosztów procesu składały się koszty zastępstwa procesowego w kwocie 5.400 zł, ustalone w oparciu o § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie od pierwotnej wartości przedmiotu sporu, kwota 1.164 zł uiszczona przez powoda tytułem opłaty od pozwu (w części nie zwróconej powodowi w związku z częściowym umorzeniem postępowania) oraz kwota 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Mając na uwadze powyższe orzeczono jak w sentencji.

SSR Dariusz Jastrzębski

Sygn. akt I C 442/18

Dnia 10 grudnia 2018 r.

ZARZĄDZENIE

1.  Odnotować w kontrolce uzasadnień.

2.  Odpis wyroku wraz z odpisem uzasadnienia doręczyć pełnomocnikom stron.

3.  Przedłożyć z apelacją lub za 21 dni.

SSR Dariusz Jastrzębski